گزارش روزنامه صمت از زیلوی میبد

مریم ابراهیمی – گروه گزارش: زیلو یکی از قدیمی‌ترین محصولات دستباف یزد و از مناسب‌ترین و بادوام‌ترین کف‌پوش‌ها، به ویژه برای مناطق کویری است که قدمت آن به پیش از اسلام برمی‌گردد.
ناصرخسرو در سفرنامه خود و تنها در شهر «تون» که از شهرهای شرقی ایران است،
به بیش از ۵۰۰ کارگاه زیلوبافی اشاره می‌کند و در «حدودالعالم»، در ذکر ویژگی‌های مساجد ایران در قرن چهارم هـ. ق، زیلو را از کف‌پوش‌های مهم می‌داند. این فرش نخی هر چند به ظاهر ساده است اما فنون و روش‌های ساخت آن نشان‌دهنده غنای فرهنگی، فکر و اندیشه بارور شده‌ای است که در پس هر تار و پود آن نهفته است. زیلو در نقش و بافت شباهت‌هایی به حصیر دارد. انواع زیلو براساس کاربرد، اندازه و رنگ‌های به‌کار رفته در آنها تقسیم‌بندی می‌شوند. این فرش به‌طور معمول در اندازه‌های ۲ در۳ و۳ در ۴ تولید می‌شده است. البته زیلوهایی با عرض ۵ تا۶ متر و طول ۱۰ متر نیز بافته شده است.
کاربرد زیلو بیشتر در مساجد بوده و از زیلوهای با اندازه‌های کوچکتر برای پوشش کف اتاق‌ها و منازل استفاده می‌کردند. زیلوهایی که با رنگ سفید و آبی بافته می‌شد در مساجد و امامزاده‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت که هماهنگی بسیار زیبایی با ساختار طرح‌ها و رنگ‌های کاشیکاری و آجرکاری این بناها داشت.
زیلوهایی که به رنگ آبی و قرمز بافته می‌شد به زیلوی «جوهری» مشهور بوده و به‌طور معمول مرغوبیت کمتری داشت. مرغوب‌ترین زیلو «نفتال» نام دارد که به رنگ سبز و نارنجی بوده و بیشتر در منازل مورد استفاده قرار می‌گرفت. این رنگ‌آمیزی با توجه به زمینه قالی‌ها که بیشتر لاکی بود، هماهنگی بسیار زیبایی ایجاد می‌کرد. با وجود اینکه در بافت زیلوها فقط از دو رنگ استفاده می‌شد این محدودیت هیچ‌گاه از زیبایی و جذابیت این دست‌بافته‌ها نمی‌کاست و استفاده از طرح‌های متنوع که گاه نقش آیات قرآن و طرح‌های هندسی را نیز شامل می‌شد بر زیبایی آن می‌افزود.
به دلیل ایجاد طرح‌های متنوع برای بافت زیلو، دستگاه نقشه‌بندی، جایگزین دستگاه چنددری شد. با گذشت زمان زیلوباف‌ها ترجیح دادند از طرح‌های ساده‌تر و سرشناس‌تری چون مثلثی، نقشه گره، گچکنه، پیله، پته توره و زنجلو استفاده کنند.

میبد، مرکز بافت زیلو
استان یزد که کشت پنبه در آن به مدد قنات‌های پرآب رونق فراوان داشته ازجمله مراکز مهم تولید زیلو به شمار می‌آمده و شهرستان میبد بدین لحاظ جایگاهی والا داشته است. وجود بسیاری از زیلوهای باقیمانده در مساجد مختلف استان یزد و شهرهای پیرامون آن‌که در بدترین وضعیت ممکن درحال نگهداری است، اسنادی معتبر بر توانمندی، استادی و مهارت هنرمندان زیلوباف است. هنر زیلوبافی که روزگاری در ایران رونق فراوانی داشت و در عمده‌ترین شهرهای ایران چون جهرم، سیستان، فارس و آذربایجان تولید می‌شد، اینک با تمام قابلیت‌هایش رو به فراموشی است و فقط در یکی از دو کارگاه در میبد و اردکان یزد به این هنر پرداخته می‌شود. میبدی‌ها از گذشته در بافندگی شهرت داشته‌اند و اغلب مساجد ایران با زیلوی میبد مفروش است. گران بودن مواد اولیه از مشکلات این صنعت است، قیمت تمام شده بیش از فروش آن است. اما با این حال در کنار تولید زیلو، موزه زیلو و پلاس میبد نیز به منظور معرفی و حفاظت از آن دایر شده است. از دیگر زیلوهای قدیمی و بی‌نظیر بافت میبد می‌توان به زیلوی مسجد جامع مربوط به قرن ۱۱هجری قمری، زیلوی آویخته در مسجد امیر چخماق یزد مربوط به قرن ۱۲ هجری قمری و زیلوهای کهنه مسجد رکن‌آباد میبد اشاره کرد.