برای کاشت پنج گیاه دارویی در میبد به نتیجه رسیده ایم/ اکثر عطاری‌های میبد الفبای عطاری و گیاهان دارویی را نمی‌شناسند/ افق دید ما تبدیل شهرک صنعتی میبد به شهرک سبز ایران است

به گزارش میبدما؛ این استاد دانشگاه میبد با بهره گیری از تجربه بسیار بالای خود منشاء اثرات بسیار خوبی شده که می تواند تحول بزرگی را در حوزه گیاهان دارویی و مسائل مرتبط رقم بزند. آیت ا… اعرافی در مراسم تجلیل از دانش اموزان دبیرستان نمونه گلمحمدی که با مربیگری دکتر مفتاحی زاده مقام دوم تیمی کشور را در حوزه گیاهان دارویی کسب کرده اند، گفت: وارد شدن یک متخصص دلسوز، خوب، متعهد مانند آقای دکتر مفتاحی زاده باعث راه افتادن جریان خوبی در حوزه گیاهان دارویی شده است که نشان می دهد اگر کسی با انگیزه وارد کاری شود می تواند موج ایجاد کند. گفتگوی «ماهنامه حائر» وابسته به “پایگاه مجازی میبدما” با دکتر مفتاحی زاده را در ادامه می خوانید؛

لطفا خودتان را معرفی کنید؟

حیدر مفتاحی زاده هستم عضو هیئت علمی دانشکده فنی دانشگاه میبد و رشته تخصصی من گیاهان دارویی ادویه ای و نوشابه ای است.

البته مردم فکر می‌کنند گیاهان داروی همان گیاهانی است که دارو از آنها تهیه می شود و تمام، در حالی که ما به ادویه‌جات و حتی چایی و قهوه نیز گیاهان دارویی می گوییم و سطح وسیعی از گیاهان معطر و ادویه ای و نوشابه ای شامل رشته گیاهان دارویی می شود.

از چه زمانی در این حیطه فعالیت دارید؟

از سال ۸۶ به بعد به صورت ویژه در این حیطه فعالیت دارم و در حدود ۱۱ سال گذشته به جز این موضوع روی چیز دیگری کار نکرده ام.

دکترای گیاهان دارویی را چه زمانی و از کدام دانشگاه دریافت کردید؟

دکترای گیاهان دارویی را سال ۹۶ در دانشگاه گیلان گرفتم.

فعالیت شما در میبد از چه زمانی شروع شد؟

از سال ۹۲ در استان یزد به صورت ویژه و از سال ۹۳ در میبد بحث گیاهان دارویی را شروع کردیم که البته در کنار آن بالغ بر ۱۱ طرح تحقیقاتی پایلوت گیاهان دارویی در استان یزد و در شهرستان های مختلف استان را نیز دارم. در سال ۹۵ روستاهای میبد را تقریبا آموزش مردمی کاملی دادیم که استقبال خوبی نیز از آن دوره ها صورت گرفت.

الحمدلله خدا کمک کرد و در میبد کسی مانند آقای مهندس ماندگاری با آغوش باز ما را پذیرفت و هر کمکی که نیاز داشتیم برای ما مهیا کرد و ما و تیم ما را کاملا پوشش داد.

با گروه خاصی در میبد فعالیت داشتید؟

برای تحقیقات موثر ۱۱ دانشجوی فوق لیسناس گیاهان دارویی داشتم که همه آنها را از دانشگاه علم و هنر یزد به شهرک صنعتی میبد آوردم و پایان نامه خود را در میبد گذراندند و اگر امروزه کارهای خوبی در این حوزه صورت می گیرد به برکت آن تلاش های علمی می باشد.

از فعالیت های خودتان در شهرک صنعتی مبید بگوئید؟

افقی که مد نظر ما بود، تبدیل شدن شهرک صنعتی میبد به شهرک سبز ایران بود. اولین مقاله نیز برای همایش فضای سبز کارخانه‌جات ایران دادیم که بعد از ارائه آن حتی تعجب بسیاری از کارشناسان و فعالان این حوزه را نیز بر انگیخت. با همکاری مهندس ماندگاری نیز به این نتیجه رسیدیم که نباید روی یک ایده و نظر متوقف شویم و اینکه آلودگی هوا و زمین شهرک صنعتی به یک باور تبدیل شده نباید مانعی برای ما باشد، بنابرین حرکت خوبی شروع شد و امروزه نیز آثار ارزشمندی بر جا گذاشته است.

در شهرک صنعتی روی چند گیاه کار شد؟

ما در مجموعه گونه‌های مختلفی داشتیم که سرجمع روی نزدیک به ۱۷ گیاه دارویی و صنعتی کار کردیم، گیاهان دارویی که به مصرف دارو برای انسان می‌رسد و گیاهان صنعتی مثلاً گیاهی مانند روناس که می‌تواند پای درختان ما جایگزین چمن شود و از رنگ آن نیز استفاده صنعتی بشود. نتیجه این تحقیقات به اینجا رسیده که امروزه می‌توانیم بگوییم مردم میبد می‌توانند به‌راحتی ۵ گیاه را در باغچه‌های خود در همین اقلیم هوایی و فضای آزاد بکارند. این گیاهان به‌غیراز به‌لیمو که کاشت می‌شد و نتیجه گرفتیم، گیاهان نعنا فلفلی، چای ترش، گل مغربی، کنگر فرنگی و گیاه پنج‌انگشت هست.

در تحقیقات خود اتفاق افتاده که به نتیجه دلخواه نرسید؟

بله، در یک نمونه به‌عنوان‌مثال که حتی قول آن را به آیت‌الله اعرافی نیز داده بودم، هنوز به نتیجه‌ای نرسیدیم. رنگ آبی نیلی مورد مصرف در زیلوی جهانی ما که امروزه مصرف می‌شود، از آلمان می‌آید و شیمیایی هست که البته به زیلو و سلامت آن ضربه می‌زند، درحالی‌که گیاهی به اسم نیل که شاید باور نکنید اما در زبان علمی به آن «ایساتیس تینکتوریا» می‌گویند که اصالت یزدی دارد و باواسطه‌های زیادی از مصر به اینجا آوردیم. این گیاه بعد از فراوری به ما رنگ آبی می‌دهد که مردمان قدیمی ما نیز برای رنگ زیلو از آن استفاده می‌کردند، البته فقط برای زیلو نیست و می‌توان در سفال و … نیز استفاده کرد. ان‌شاءالله در این محور نیز به موفقیت خواهیم رسید.

گیاهان دارویی در میان مردم چه میزان شناخته‌شده است؟

مردم ما هنوز نمی‌دانند چطور گیاهان دارویی را مصرف کنند، این مفهومش این نیست که مردم ما گیاهان دارویی را نمی‌شناسند، بلکه مردم ما در کشور از پتانسیل خوبی برای شناخت گیاهان و به‌صورت سنتی بیشترین سابقه را در ایران دارند.

مردم نیاز دارند علمی‌تر با گیاهان دارویی برخورد کنند و خیلی هم مشتاق‌اند، نمونه مثال آن نیز اینکه در همه خانه‌های ما گیاهان دارویی موجود است که این خیلی ارزشمند است، سرانه را می‌توانیم به دست آوریم که چقدر مصرف داریم، اما سؤال این است که مردم ما می‌دانند تاریخ انقضای این گیاه کی هست؟ مثلاً جاافتاده که چون تاریخ ندارد هر وقت خواستیم استفاده کنیم درحالی‌که اصلاً این‌طور نیست.

در میبد درصد بالایی از عطاری‌ها که عمده عرضه‌کننده گیاهان دارویی هستند، گیاهان دارویی را اصلاً نمی‌شناسند. مثلاً آن‌ها در کتاب می‌خوانند بابونه برای درمان فلان درد خوب است و این در ذهن آن عطار جا می‌گیرد و شما که به‌عنوان بیمار مراجعه می‌کنید و عنوان می‌کنید که فلان بیماری رادارید طبق پیش فرضی که خوانده بابونه را پیشنهاد می‌کند و این مشکل اساسی ما در این حوزه است.

بحث دیگر این است که باید به مردم آموزش دهیم دم‌نوش، جوشانده و تازه خوری هم باهم تفاوت دارند و برای هر گیاهی باید طبق برنامه خاص خودش عمل کرد.

مثلاً ما در گیاهان دارویی جوشاندن نداریم و عموماً دم‌نوش داریم و مثلاً گیاهان دارویی اصولاً در آب جوش مواد مؤثرش کاملاً هیدرولیز می‌شود و شما نمی‌توانید آن را بجوشانید و علاوه بر اینکه شما ترکیب سالمی ندارید می‌تواند به خاطر هیدرولیز شدن ترکیبات کمپلکس جدیدی درست شود که شاید سمی نیز بشود.

مردم فکر می‌کنند این گیاه دارویی را می‌خورند و اگر خوب نمی‌شوند، حداقل ضرر ندارد، درحالی‌که اصلاً این‌گونه نیست، حتی فهرستی از گیاهان دارویی سمی داریم که حتی حیوانات نیز دور آن‌ها نمی‌روند! مثلاً همین هندوانه ابوجهل که آلکالوئید دارد و حیوان هم می‌داند که معده نمی‌توان این را هضم کند، حالا چطور می‌توانیم به‌عنوان درمان درد دیابت به مردم بدهیم؟!

حتی در عطاری‌ها گونی‌های درباز گیاهان دارویی را کنار هم می‌گذارند درحالی‌که این‌ها اصولاً ترکیبات فراری هستند که روی‌هم تأثیر می‌گذارند و می‌تواند به‌سلامت مردم نیز ضربه بزند.

فرهنگ استفاده از گیاهان دارویی امروزه نیاز زیادی به آموزش دارد، به‌عنوان‌مثال وقتی به عطاری می‌روید و می‌گویید سرماخورده هستید، از چند گیاه به میزان تقریبی روی‌هم می‌ریزد و به شما می‌دهد و در نحوه مصرف نیز می‌گوید دم کن! یا بجوشان، متأسفانه اصلاً درست نیست و این در حالی است که از حدود ۲۸ عطاری در میبد حدود ۲۲ تا الفبای عطاری و گیاهان دارویی را نمی‌شناسند و حتی در همین میبد و حتی یزد مردم ۲ سال قبل به‌جای «بادرنجبویه» گیاهی به اسم «بادرشبو» می‌خوردند…

من در جلسه‌ای به فرماندار میبد نیز گفته‌ام که مسئولین به‌اندازه‌ای که نارین قلعه برایشان اهمیت دارد، خار «جینگ جینگو» یا کهورک یا جغجغه نیز باید برایش مهم باشد، درحالی‌که به‌راحتی شهرداری این گیاه را معدوم می‌کند درحالی‌که این گیاه بسیار مهم است.

به‌عنوان‌مثال گیاه پنج‌انگشت را در میبد و در باغچه‌های برخی از خیابان‌های میبد داریم که گیاهش باکمی تغییرات جزئی مثل فلفل است، این گیاه کاهنده هورمون‌های جنسی مردان است درحالی‌که در برخی از عطاری‌های ما به‌جای فلفل به مردم می‌دهند! این اشتباه خیلی می‌تواند بر سلامت مردم تأثیر سوء داشته باشد …

دوره‌های آموزشی به مردم چقدر طول می‌کشد؟

دوره‌ای که به نظرم کامل باشد می‌تواند در حدود ۲۵ ساعت طول بکشد و بازخوردهای مثبتی نیز در دوره‌های قبلی از مردم دریافت کردیم.

در مورد گیاهان کم آبخواه نظرتان چیست؟

در مورد کم‌آبی و اقلیم ما، کار به‌جایی رسیده است که دیگر راهی برای ما نمانده است و در جلسه‌ای که حتی با اوقاف داشتیم که می‌گفتند موقوفه‌های ما بالای ۷۰ درصد کشاورزی هست و شدیداً به مشکل خورده است.

من می‌توانم بگویم گیاهان دارویی قطع به‌یقین می‌تواند مشکل ما را حل کند و اگر هم نتواند این به معنی ناتوانی ما هست و این ظرفیت اقتصادی در محور گیاهان دارویی و همچنین مطابقت با اقلیم خشک ما می‌تواند گره‌گشایی کند و نمونه آن را در برخی از شهرستان‌های همین استان یزد نیز داریم که مردم را به سود اقتصادی نیز رسانده است.

ما نمی‌توانیم کشاورزی را حذف کنیم و بگوییم که زندگی ما در جریان هست و خواهد ماند، درحالی‌که بعد از حذف کشاورزی ما خودمان را نیز حذف کرده‌ایم.

در مورد کم‌آبی تقریباً همه کشور ما درگیر است. امروزه مثلاً باید جایگزینی برای فضای سبز پیدا کنیم. در کویر ما نباید دل‌خوش به زیبایی فضای سبز باشیم و باید علاوه بر این زیبایی بصری ارزش اقتصادی نیز مدنظر باشد. در چمن مثلاً روی نعناع فلفلی و روناس کارکردیم و نتیجه گرفتیم، چمن را اگر برای نمایش زیبایی فضای سبز نیاز داریم این ۲ گیاه برای شروع خیلی خوب است.

در محور اقتصادی چطور؟

بر اساس سند گیاهان دارویی در میبد بحث راه‌اندازی واحدهای کوچک و فراوری گیاهان دارویی در شهرستان میبد است که می‌تواند محوریت اقتصادی را خوب فعال کند، مانند همین حلواارده و کنجد که نتیجه‌اش دیده می‌شود.

ما امروزه در میبد ۲ برند دم‌نوش به ثبت رسیده‌داریم و این‌ها برای تولید بیشتر دنبال گیاه هستند و به‌راحتی می‌شود با کشت و برداشت از این موضوع سود اقتصادی برد.

فعالیت‌هایی که در این محور ادامه می‌دهید چه چیزهای دیگری هستند؟

در بخش دیگری از فعالیت خودمان نیز در حال تحقیق بر روی این موضوع هستیم که آنالیز عناصر سنگین کارخانه‌ها روی گیاهان را انجام می‌دهیم. طرح دیگری که داریم جمع‌کردن گیاهان دارویی در استان یزد است که آن‌ها را نیز آنالیز کنیم و درصد سلامت و درستی آن‌ها را بسنجیم…

در مجموعه دانشگاه نیز کلکسیون گیاهان دارویی را در اواخر سال افتتاح می‌کنیم که نزدیک به ۵۰۰۰ مترمربع وسعت دارد که انواع گیاهان بومی و غیربومی اینجا کشت و روی این گیاهان تحقیقات مفصلی انجام خواهد شد و در کنارش گلخانه گیاهان دارویی هم هست. در محور فضای سبز نیز در دانشگاه در حال برنامه‌ریزی هستیم که کم آبخواه و متناسب با آب‌وهوای اینجا و اقتصادی هم باشد که این سه شرط را اعمال می‌کنیم.

در مورد موفقیت دانش آموزان دخترمدرسه نمونه گلمحمدی میبد نیز توضیحاتی بدهید؟

در مورد دوم شدن دختران دبیرستانی میبد واقعیت این است که ما هیچ‌وقت برای مسابقه و مقام تلاشی نکردیم و با برنامه خودمان کارمان را انجام دادیم و در جشنواره گیاهان داروی شرکت کردیم. دانش آموزان نمونه گل محمدی بعد از یکی دو ماه کار مشترک دانشگاه و مدرسه و صنعت و مشاوره‌هایی که دادیم، در نمایشگاه ملی گیاهان دارویی ایران حضورداشته و درنهایت ایده دوم گروهی کشور به ما تعلق گرفت که شامل جعبه کمک‌های اولیه گیاهان دارویی بود که موردتوجه ویژه قرار گرفت.

طبق این ایده و تولیداتی که داشتیم، ما در مشکلات جسمانی می‌توانیم به‌جای قرص و شربت‌های شیمیایی، از گیاهان دارویی برای کاهش درد یا بستن زخم استفاده کنیم.

و در انتها؟

از آیت‌الله اعرافی به علت توجه ویژه‌ای که در این حوزه دارند و حمایت‌هایشان تشکر می‌کنم و از آقای مهندس ماندگاری، دکتر کلانتری و همه مسئولینی که در این مسیر حامی ما هستند، قدردانی می‌کنم. امیدوارم در آینده مردمی سالم و شاد داشته باشیم که هدف ما نیز از همه این تلاش‌ها رسیدن به این افق است.